पशुसंवर्धन विभाग

प्रस्तावना

पशुपालन हे पशुपालकांसाठी वर्षभर उपजीविकेचे साधन आहे. परंतु आजकाल ते एक पूर्ण विकसित उद्योग म्हणून उदयास आले आहे. ते ग्रामीण सामाजिक-आर्थिक स्थिती आणि बेरोजगारीच्या समस्या सुधारण्यास मदत करते. पशुपालन क्षेत्रात जास्तीत जास्त रोजगार निर्मितीची क्षमता आहे. पशुपालनाच्या विविध पैलूंमुळे पशुपालकांना आणि पशुपालनाशी संबंधित सर्व व्यवसायांना प्रचंड भरभराटीला आले आहे. आर्थिक विकासाद्वारे ग्रामीण भागातील लोकांचा सामाजिक आणि आर्थिक दर्जा उंचावण्यासही त्यांनी हातभार लावला आहे. म्हणूनच, पशुपालन हे एक महत्त्वाची सार्वजनिक उपयुक्तता भूमिका बजावते आणि पशुपालन आणि संबंधित उत्पादने आणि उप-उत्पादने जसे की दूध, मांस, अंडी इत्यादींचे उत्पादन करून राष्ट्रीय उत्पन्नात भर घालते. काही उत्पादनांच्या निर्यातीद्वारे देशाला मौल्यवान परकीय चलन मिळते. पशुधनाच्या विकास आणि वाढीसाठी आधुनिक सुविधा उपलब्ध करून देण्याच्या उद्देशाने, पशुपालन विभागाची स्थापना प्रामुख्याने कृत्रिम रेतन आणि पशु आरोग्यासाठी सुविधा उपलब्ध करून देण्याच्या उद्देशाने करण्यात आली आहे.

कॅबिनेट स्तरावरील मंत्री हे पशुसंवर्धन विभागाचे प्रमुख असतात. सचिव (एडी) विभागाच्या प्रशासकीय विभागाचे प्रमुख असतात. प्रादेशिक प्रणालीचे नेतृत्व पशुसंवर्धन आयुक्त करतात. माननीय सचिव (एडी) यांच्या मार्गदर्शनाखाली, आयुक्त पशुसंवर्धन हे औंध, पुणे-४११०६७ येथील पशुसंवर्धन आयुक्तालयामार्फत विभागाचे प्रशासन करतात.

जिल्हा पातळीवर जिल्हा परिषदेतील पशुसंवर्धन विभाग अतिरिक्त मुख्य कार्यकारी अधिकाऱ्यांच्या अधीन येतो, जिल्हा पशुसंवर्धन अधिकारी हे विभागाचे मुख्य उद्दिष्टे आणि योजना प्रभावीपणे क्षेत्रीय पातळीवर राबविण्यासाठी काम नियंत्रित करण्यासाठी जबाबदार असतात. जिल्हा पशुधन विकास अधिकारी (विस्तार) यांच्या नेतृत्वाखाली ११ गटांमध्ये विभागलेला आहे. ५७ श्रेणी १ दवाखाने आणि ८३ श्रेणी २ संस्था आणि १ आयपीडी ब्लॉकसह १४० पशुवैद्यकीय संस्थांद्वारे पशुवैद्यकीय सेवा पुरविल्या जातात.

व्हिजन आणि मिशन

व्हिजन:

सुधारित पशुपालन तंत्रांद्वारे जिल्ह्यात आर्थिक आणि पौष्टिक विकास सुनिश्चित करणे.

मिशन:

जिल्ह्याच्या वाढत्या लोकसंख्येच्या प्रमाणात. दूध, अंडी आणि मांसाची मागणी आणि उपलब्धता यातील तफावत दूर करणे आणि त्याद्वारे ग्रामीण अर्थव्यवस्था मजबूत करणे आणि ग्रामीण भागातील बेरोजगारी दूर करणे.

उद्दिष्टे आणि कार्ये

जिल्ह्यासाठी राज्याच्या पशुधन धोरणाची अंमलबजावणी करणे हे पशुसंवर्धन विभाग, जिल्हा परिषद बीड यांचे एक प्रमुख कार्य आहे. विभागांतर्गत काम करणाऱ्या विविध संस्था आणि अधिकाऱ्यांमार्फत योजना आणि योजनाबाह्य निधीतून विविध विकास योजना राबवून हे काम केले जाते.

विभागाच्या प्रमुख कार्यांमध्ये खालील महत्त्वाचे पैलू समाविष्ट आहेत:-

• पशुसंवर्धन धोरणांची प्रभावी अंमलबजावणी – कृत्रिम रेतनाद्वारे पशुधनाच्या अनुवांशिक सुधारणाद्वारे उत्पादकता वाढवणे.
• पशुधनाचे रोगांपासून संरक्षण करून दूध उत्पादन, अंडी उत्पादन, मांस, लोकर यासारख्या पशुधन उत्पादनांमध्ये वाढ करणे.
• दुभत्या जनावरे, शेळ्या, कोंबड्यांचे वाटप करून ग्रामीण शेतकरी आणि गरजू लाभार्थ्यांना पूरक उत्पन्न आणि स्वयंरोजगाराचे साधन प्रदान करणे.
• पशुधनासाठी चारा आणि खाद्याची उपलब्धता वाढवणे.
• प्रसिद्धी आणि प्रोत्साहन कार्यक्रमांतर्गत पशुपालकांना पशुपालन योजनांची माहिती देणे. तसेच राज्य प्रशिक्षण धोरणाची अंमलबजावणी करणे.